Het grootste openluchttheater van Nederland ligt in Gelderland en wel in Ede. Dit openluchttheater heeft de status van een rijksmonument en vanaf 1 januari 2019 mag Stip Hoveniers dit prachtige monumentale groen onderhouden. Vanuit onze historie zorgen wij graag voor het groene erfgoed en om dit bij dit openluchttheater in Ede te mogen doen is erg mooi! Zodoende in dit artikel een blik op de historie van dit rijksmonument.
Zandafgraving
De historie van het Openluchttheater in Ede begint rond 1911. Op de Klinkenberg, een heuvel ten zuidwesten van het dorp Ede, werd van oudsher zand afgegraven. Omdat er lukraak en op eigen initiatief werd gegraven ontstonden verschillende kuilen naast elkaar. Om verder ontsiering tegen te gaan werd door het buurtbestuur besloten om één locatie voor zandwinning aan te wijzen. Dit zandgat werd de belangrijkste inkomstenbron voor de buurt en werd door de plaatselijke bevoling ‘De Eder Kuil’ genoemd. Het terrein was open voor wandelaars en vormde een geliefde speelplek voor de jeugd. In 1932 werd onder meer De Eder Kuil door het buurtschap overgedaan aan de gemeente.
Aanleg openlucht vergaderplaats
In de crisis van de jaren ’30 was er ook in Ede sprake van grote werkloosheid. In deze tijd was een rijksregeling ingesteld waarbij grote project als werkverschaffing konden dienen om zo werklozen voor hun uitkering te laten werken. In deze periode stelde de directeur van de dienst gemeentewerken te Ede, de heer A. Weener, voor om van het zandgat op de Klinkenberg een openluchtvergaderplaats te maken. In 1934 voltooide de heer Weener de ontwerptekening waarin hij, geïnspireerd door de vorm van een amfitheater, een ontwerp maakt en daarbij de aanwezige taluds nuttig gebruikte. Centraal kwam een groot speelveld van ongeveer 2000m2 met op de voorgrond een verdiepte gelegen orkestbak en op de achtergrond een verhoogd orkestpodium. Het speelveld was toegankelijk via meerdere paden die slim verborgen lagen achter wintergroene beplanting zodat de spelers onzichtbaar bleven voor publiek. Het publiek had een eigen ingang naar de schuin oplopende tribune en kon daarnaast ook de twee toiletgebouwen bereiken. De loketten, toiletgebouwen en de kleedruimtes werden ontworpen in de stijl van het ‘Nieuwe Bouwen’ en uitgevoerd in betonskeletbouw.
In juni 1935 werd uiteindelijk gestart met de werkzaamheden. Bij dit project werden ook vaklieden zoals metselaars, betonvlechters, tuinlieden en stukadoors ingezet. Van deze mensen werd veel lichamelijke inspanning gevraagd, zo werd 20.500 kubieke meter grond vergraven en met kruiwagens en kipkarren over een smalspoor naar boven geduwd. De tribunes werden ter plaatse gestort en gebouwd, ook werden gelijktijdig met de graafwerkzaamheden paden aangelegd en de hellingen voorzien van beplanting. Ook voor de beplanting was een regeling ingesteld om boom- en bloemkwekerijen in de crisisjaren te ondersteunen en zo werden onder meer 1000 blauwsparren, 500 sierstruiken en 4000 andere heesters en bomen geleverd. Uiteindelijk werd op 1 juli 1936 ‘De Eder Kuil’ feestelijk in gebruik genomen. De plek werd regelmatig gebruikt voor opvoeringen van plaatselijke verenigingen en massabijeenkomsten. De benaming ’theater’ werd steeds frequenter gebruikt en kwam uiteindelijk in de plaats van ‘openluchtvergaderplaats’.
In de oorlogsperiode raakte het theater in verval. Onder meer de houten banken verdwenen in de strenge oorlogswinter als brandhout in de kachel. Na de bevrijding hielpen Canadese bevrijders bij de wederopbouw, ter ere hiervan is een gedenkplaat gemaakt die nog altijd naast het pad tussen kaartverkoop en de tribunes staat. In de jaren ’70 werden de evenementen steeds minder en daarna werd het gebruik van het Openluchttheater door diverse oorzaken steeds minder.
Restauratie
De Eder Kuil werd in 2004 aangewezen als rijksmonument. Hierna werden restauratieplannen gemaakt zodat in 2008 het betonwerk van de tribune hersteld werd. Ook werd de voormalige kiosk aan de achterzijde uitgebouwd en een apart toegangspad naar het aanwezige clubgebouw (achter de tribune) aangelegd. Daarna bleeft het een poosje stil totdat in 2011 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in het kader van de BRIM-subsidie een substantieel bedrag werd toegekend voor herstel van diverse opstallen en parkonderdelen. Hiervoor is een integraal herstelplan gemaakt waarbij ook de revitalisatie van de beplantingen is opgenomen. In vervolg hierop zijn veel restauraties uitgevoerd en zijn in 2018 de plannen gemaakt voor een doorlopend onderhoud van het gehele terreingedeelte. Vanaf 2019 mag Hoveniersbedrijf Stip dit terrein onderhouden en meewerken aan het behoud van dit prachtige monumentale groen.
Het Openluchttheater in Ede is afgesloten met een hekwerk waardoor het terrein normaal niet toegankelijk is voor publiek. In de zomerperiode (eind mei – eind september) worden er echter ieder weekend allerhande optredens georganiseerd wat door veel bezoekers wordt bezocht. Het theater heeft 2060 zitplaatsen en de verschillende optredens leiden jaarlijks tot meer dan 15.000 bezoekers! Daarnaast is het theater in juli en augustus op zondagmiddag van 13.00-18.00 uur geopend. Iedere Lazy Sunday heeft het theater dan de functie van een park en is er rond 15.00 uur entertainment.
